Πώς μαθαίνεις να ζεις ξανά μετά την απώλεια
Αν αυτή τη στιγμή βιώνεις πένθος, ξέρω πόσο αδιανόητη ακούγεται η πρόταση: «Ναι, θα τα καταφέρεις να ανακάμψεις και να ζήσεις ξανά». Να μπορέσεις να μιλήσεις για το αγαπημένο σου πρόσωπο χωρίς να ανεβαίνει εκείνος ο κόμπος στον λαιμό. Να γελάσεις. Να κοιμηθείς χωρίς εφιάλτες και να ξυπνήσεις ξεκούραστη, χωρίς βάρος. Να ξαναπιάσεις τα όνειρα, τα σχέδια που έμειναν στη μέση, και να τα πας ένα βήμα παρακάτω, κουβαλώντας τον μαζί σου. Σου φαίνεται αδύνατο, σχεδόν προσβλητικό να στο λέει κάποιος που δεν είναι στη θέση σου αυτή τη στιγμή.
Κι όμως, θέλω να σου υποσχεθώ κάτι: θα συμβεί
Σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, με την υπομονή που σιγά σιγά γεννιέται και τη δύναμη που ανακαλύπτεις όταν δεν έχεις έτσι κι αλλιώς, άλλη επιλογή, θα έρθει η στιγμή που θα βγεις από το φάσμα του μεγάλου θρήνου. Δεν θα γίνει γρήγορα, να το ξέρεις. Δεν θα γίνει όπως στα βιβλία που έχεις διαβάσει ή στις ταινίες που έχεις δει. Θα γίνει αργά, μα σταθερά. Και είμαι σίγουρη ότι θα συμβεί.
Τα στάδια του πένθους και γιατί δεν πιστεύω απόλυτα σε αυτά
Έχεις ακούσει για τα διάφορα «στάδια» του πένθους. Ίσως σε έχουν κάπως παρηγορήσει, ή ίσως να σε έχουν μπερδέψει. Για μένα, το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν έχουν μια λογική, αλλά ότι μας κάνουν να πιστεύουμε πως το πένθος είναι γραμμικό. Ότι υπάρχει μια αόρατη σκάλα: πρώτα θα είσαι στην άρνηση, μετά στον θυμό, ύστερα στη διαπραγμάτευση, στην κατάθλιψη και τέλος στην αποδοχή.
Αν ήταν τόσο απλό, θα περιμέναμε απλώς να ανέβουμε αυτή τη σκάλα και όλα στη ζωή μας θα ήταν «όπως πρέπει». Αλλά δεν είναι έτσι. Το πένθος είναι πιο ζόρικο, πιο απείθαρχο, πιο ανθρώπινο από κάθε θεωρία. Δεν είναι σκάλα, είναι κύμα. Και τα κύματα δεν έχουν σειρά, έρχονται και σκάνε όπως και όποτε θέλουν. Είναι σίφουνας, είναι καταιγίδα, είναι σεισμός και ηφαίστειο που εκρήγνυται όποτε του γουστάρει.
Αυτό που χρειάζεται δεν είναι να «περάσεις» στάδια, αλλά να δουλέψεις με το πένθος σου. Ίσως αυτό να είναι το μόνο αληθινό στάδιο: η συνειδητή δουλειά με τη θλίψη σου.
Όσα θα διαβάσεις παρακάτω δεν είναι στάδια. Είναι στιγμές από μια διαδρομή που πολλές έχουμε περπατήσει, σε ένα μονοπάτι που δεν πάει ποτέ ευθεία. Κάποιες μέρες μοιάζει βατό και κάποιες άλλες χάνεται μέσα στην ομίχλη, και αν δεν το περπατήσεις συνειδητά μπορεί να γίνει λαβύρινθος. Αυτό θέλω να περιγράψω.
Όταν το μυαλό δεν χωράει αυτό που συνέβη
Η πρώτη φάση, αν θέλουμε να την ονομάσουμε έτσι, είναι το αδιανόητο. Δεν είναι άρνηση. Είναι αδυναμία του νου να χωρέσει την πραγματικότητα. Δεν γίνεται, λες μέσα σου. Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό σε μένα. Δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Το μυαλό αρνείται να αποδεχτεί αυτό που το σώμα και η καρδιά ήδη ξέρουν.
Ακόμη μυρίζεις το άρωμα του. Νομίζεις πως άκουσες τη φωνή του. Περιμένεις να ανοίξει η πόρτα. Όλα γύρω σου μοιάζουν να είναι όπως πριν, και επιμένουν να σε κάνουν να πιστεύεις πως τίποτα δεν άλλαξε.
Κι όμως, όλα έχουν αλλάξει.
Όταν έρχεται ο θυμός
Θυμός για τη μοίρα, για τον Θεό, για το σύμπαν, για το άδικο. Γιατί να φύγει ένας τόσο νέος άνθρωπος, ο δικός σου άνθρωπος, και οι "άλλοι" να συνεχίζουν να υπάρχουν σαν να μην τρέχει τίποτα; Γιατί να συμβεί αυτό σε σένα, στο παιδί σου, στον άνθρωπο σου;
Αυτός ο θυμός είναι η λάβα του ηφαιστείου μέσα σου και μπορεί να σε καίει για καιρό.
Και ναι, μπορεί να σε κάνει άδικη, να σε κάνει πικρόχολη για σένα και τους άλλους, να σε κάνει να απομακρυνθείς από ανθρώπους, να μη μπορείς και να μην θέλεις να βλέπεις κανέναν. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά. Δεν χρειάζεται να τα «διορθώσεις». Ο θυμός είναι μέρος του πένθους, είναι τρόπος του ψυχισμού να αντέξει το αδιανόητο.
Όταν ο θρήνος αρχίζει κάπως να μαλακώνει
Μετά από καιρό, μέσα σε αυτή την σκοτεινή απομόνωση που ζεις, αρχίζουν να περνούν μικρές ηλιαχτίδες. Έρχεται η στιγμή που δεν πονάς τόσο όσο στην αρχή βλέποντας την φωτογραφία του. Μια μέρα που καταφέρνεις να πας στο κοιμητήριο χωρίς να κλαις. Μια μέρα που τρως κάτι και σου φαίνεται γευστικό. Ένα χαμόγελο που σκάει χωρίς καν να το καταλάβεις. Σιγά σιγά η ζυγαριά αρχίζει να γέρνει προς τη άλλη μεριά. Αυξάνουν σταδιακά οι ώρες που είσαι ήρεμη, που μπορείς να τον σκεφτείς με γαλήνη στη καρδιά σου. Αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι ξεπερνάς την απώλεια σου ή ότι ξεχνάς. Σημαίνει πως η καρδιά σου αρχίζει να βρίσκει έναν νέο ρυθμό, μαθαίνοντας να ζει σε δύο πραγματικότητες, τη μνήμη και τη ζωή στο τώρα. Και έπειτα έρχεται μια μέρα που συνειδητοποιείς ότι μπορείς ακόμη και να γελάσεις. Ίσως με ενοχή στην αρχή. Μα αυτό είναι το πρώτο σημάδι ανάκαμψης. Όχι γιατί ξέχασες, αλλά γιατί άντεξες.
Η δουλειά σου με το πένθος
Μακάρι όλα αυτά να ήταν τόσο απλά. Να υπήρχε μια σκάλα (όπως είπαμε παραπάνω) και να ήξερες ότι μόλις την ανέβεις, τελείωσες. Όμως δεν είναι έτσι. Το πένθος θέλει δουλειά. Θέλει να σηκώσεις τα μανίκια και να μπεις μέσα του.
Δεν είναι η τιμωρία σου, είναι εκπαίδευση.
-Μα γιατί να δουλέψω με το πένθος μου; Δεν μου φτάνει ο πόνος που έχω;
-Όχι. Δεν φτάνει, γιατί τον βιώνεις σαν μια εξωτερική δύναμη. Γιατί τον ζεις ως θύμα.
Η εργασία με το πένθος σου, αυτή η εκπαίδευση, έχει έναν στόχο: να πάρεις πίσω τη δύναμη σου. Γιατί το πένθος, όταν δεν το κοιτάξεις στα μάτια, ως ίσο προς ίσο, γίνεται μια ανώτερη δύναμη που σε παρασύρει, χωρίς να μπορείς να αντιδράσεις. Μα όταν αποφασίζεις να σταθείς μέσα του, να το δεις, να το επεξεργαστείς, παίρνεις πίσω την εξουσία πάνω στη ζωή σου.
Δεν είσαι πια θύμα της μοίρας σου. Είσαι ο άνθρωπος που πενθεί συνειδητά, και μπορεί όχι μόνο να το αντέξει αλλά και να προχωρήσει μαζί του.
Τι συμβαίνει όταν δεν δουλεύεις με το πένθος σου
Υπάρχει μια ψευδαίσθηση που μας παρασύρει. Ο χρόνος περνά και νομίζουμε ότι επειδή δεν κλαίμε πια κάθε μέρα, επειδή μπορούμε να λειτουργούμε, επειδή η ατζέντα γεμίζει με ραντεβού, σημαίνει ότι το ξεπεράσαμε. Μα το πένθος δεν εξαφανίζεται με τα χρόνια. Αν δεν το αγγίξεις, δεν φεύγει, απλά κρύβεται. Κρύβεται στο σώμα σου, στα όργανα, στον ψυχισμό και στην προσωπικότητα, στα θέλω και στα πρέπει σου, στο νευρικό σου σύστημα. Κρύβεται στο ασυνείδητό σου και από εκεί γίνεται ο μαέστρος που ενορχηστρώνει τη ζωή σου χωρίς να το καταλαβαίνεις. Μια γυναίκα που δεν έχει επεξεργαστεί την απώλεια της συχνά ζει σε μια παράξενη διπλή πραγματικότητα. Απ έξω μπορεί να φαίνεται δυνατή και ισορροπημένη, μέσα της όμως νιώθει μια μόνιμη κενότητα και αστάθεια που δεν ξέρει από πού έρχεται. Η χαρά μοιάζει μισή, οι σχέσεις δύσκολες, η εμπιστοσύνη εύθραυστη. Η ψυχή και το σώμα κουράζονται εύκολα. Η ενέργεια πέφτει χωρίς προφανή λόγο. Ασήμαντα μικροπράγματα μπορεί να τη θυμώνουν ή να γίνονται ένα βάρος που δεν ξέρει αμέσως πώς να διαχειριστεί.
Και το πιο σημαντικό, συχνά δεν μπορεί να είναι αληθινή στις σχέσεις και στις επιλογές της, γιατί κάτι μέσα της έχει μείνει παγωμένο. Εκείνο που δεν έχει ειπωθεί, δεν έχει κλάψει, δεν έχει βρει χώρο να μεταμορφωθεί.
Ο χρόνος δεν εξαφανίζει τον πόνο, μόνο τον μετακινεί. Η επεξεργασία τον μεταμορφώνει.
Το ελατήριο
Το πένθος λειτουργεί σαν ελατήριο. Όσο πιο βαθιά αφήνεσαι, τόσο περισσότερη δύναμη συσσωρεύεται μέσα σου. Και όταν έρθει η στιγμή, αυτή η δύναμη θα σε σπρώξει προς τα πάνω, με την ίδια ένταση που βυθίστηκες.
Αν τολμήσεις να μπεις βαθιά, να κλάψεις, να διαλυθείς, να φτάσεις στο σημείο μηδέν, τότε από εκεί υπάρχει μόνο μία κατεύθυνση: προς τα πάνω.
Από το πιο σκοτεινό σημείο του θρήνου σου δεν υπάρχει παρακάτω. Υπάρχει μόνο παραπάνω.
Πώς μπορείς να αρχίσεις να δουλεύεις με το πένθος σου
Δεν υπάρχουν οδηγίες. Μόνο προτάσεις. Μόνο τρόποι που έχουν βοηθήσει άλλες γυναίκες, κι εμένα την ίδια, να σταθούμε ξανά στα πόδια μας και στη ζωή.
– Πιάσε ξανά στα χέρια σου τις φωτογραφίες. Μην τις φοβάσαι. Θυμήσου κάθε γραμμή του προσώπου, το χρώμα των ματιών, το λακάκι στο μάγουλο όταν γελούσε.
Ναι, στην αρχή θα σπαράξεις, μα μην φοβάσαι τη μνήμη. Είναι κομμάτι της αγάπης σου..
– Πες την ιστορία σας. Αν έχεις κάποιον να σε ακούσει, μίλα. Ζήτησε του να μην κάνει καθόλου ερωτήσεις, απλώς να σε ακούσει. Αν δεν υπάρχει στη ζωή σου κάποιος που αντέχει να σε ακούσει, γράψε.
Γράψε ένα γράμμα, ή πάρε το κινητό σου και πάτα εγγραφή. Μίλα για την ιστορία σας, για το πριν και το μετά, για την αγάπη που υπάρχει ακόμη.
– Δημιούργησε κάτι. Δεν χρειάζεται να είσαι καλλιτέχνης. Κόψε, κόλλησε, ζωγράφισε, φτιάξε ένα μικρό άλμπουμ ή ένα αντικείμενο που θα φυλάξεις. Το σώμα χρειάζεται να εκφράσει με τα χέρια και με τη δημιουργικότητα (που είναι καλά κρυμμένη) αυτό που τα λόγια δεν μπορούν.
– Φτιάξε έναν χώρο, μια γωνιά στο σπίτι σου. Ένα σημείο όπου μπορείς να ανάβεις ένα κερί, να ακουμπάς μια φωτογραφία, ένα λουλούδι, κάτι μικρό. Ένα μέρος που να χωρά την παρουσία μέσα στην απουσία.
– Άκου μουσική. Τη μουσική που ακούγατε μαζί, ακόμη κι αν σε λυγίζει. Άσε τα δάκρυα να κυλήσουν. Τα δάκρυα είναι θεραπευτικά. Κανένα δεν πάει χαμένο.
– Και μετά σήκω! Πλύσου, ντύσου, άναψε το φως. Το φως μέσα σου, εκείνο που νόμιζες πως χάθηκε. Κάνε ένα μικρό βήμα προς τη ζωή. Μπορεί να είναι ένας περίπατος, ένας καφές, ένα τηλεφώνημα. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι μεγάλο, μόνο να είναι κίνηση.
Γιατί κάθε φορά που σηκώνεσαι, όσο κι αν πονάς, ο κόσμος μέσα σου και γύρω σου ανοίγει λίγο περισσότερο για να σε υποδεχθεί.
Η ζωή μετά
Το πένθος δεν τελειώνει. Μεταμορφώνεται. Από βάρος ασήκωτο στους ώμους σου γίνεται μνήμη που κουβαλάς με περηφάνια και ευκολία στην καρδιά σου. Από ξερίζωμα και απόλυτο σκοτάδι, γίνεται φως και καινούργιες ρίζες που σε στηρίζουν για να συνεχίσεις.
Δεν θα είσαι ποτέ η ίδια. Κανείς δεν είναι μετά από μια μεγάλη απώλεια. Μα ίσως, μέσα από αυτή τη μεταμόρφωση, γίνεις πιο αληθινή, πιο συμπονετική, πιο συνδεδεμένη με τη ζωή στο τώρα και με τη βαθιά γνώση του απρόβλεπτου.
Γιατί η αγάπη που σε δένει με αυτόν που έχασες δεν πεθαίνει. Αλλάζει μορφή. Γίνεται παρουσία μέσα σου.
Και όταν μια μέρα, χωρίς καν να το καταλάβεις, μπορέσεις να γελάσεις με την καρδιά σου με κάτι, όταν μπορέσεις να κοιτάξεις τον ουρανό και να πεις «είμαι ακόμη εδώ και σε έχω στην καρδιά μου», θα το νιώσεις. Θα έχεις κάνει ένα από τα πιο γενναία βήματα.
Όχι γιατί ξεπέρασες την απώλεια, αλλά γιατί συνέχισες. Γιατί βρήκες τρόπο να ζεις με αυτό που σε πονά, χωρίς να ξεχνάς την αγάπη που σας δένει. Η ζωή δεν τελειώνει, αλλάζει. Και αλλάζεις κι εσύ μαζί της.
Να σε φροντίζεις.
Κατερίνα 🤍
Φωτογραφία: Jakob Owens, Unsplash
Αν βρίσκεσαι στο ίδιο μονοπάτι, και θέλεις να ξεκινήσεις από κάπου, μπορείς να κατεβάσεις το δωρεάν αρχείο εδώ. 👇
